مغز استخوان بافت اسفنجی داخل برخی از استخوان‌ها مانند استخوان‌های لگن و ران است که حاوی سلول های بنیادی است. سلول های بنیادی می توانند به گلبول های قرمز خون تبدیل شوند که اکسیژن را از طریق بدن شما حمل می کنند. در واقع مغز و استخوان وظیفه وظیفه ساخت سلول های خونی را بر عهده دارد. برخی از عوامل می تواند موجب شود که این مغز استخوان آسیب ببیند، پیوند مغز استخوان روشی است که در آن سلول های بنیادی خون ساز سالم را به بدن شما تزریق می کند.
در این مقاله به بررسی انواع مختلف پیوند و نکات مراقبتی آن می پردازیم. بنابراین با ما همراه باشید تا از نکات مختلفی در این راستا آگاه شوید.
پیوند مغز استخوان چیست؟
اگر مغز استخوان شما کار خود را متوقف کند و سلول های خونی سالم کافی تولید نکند، ممکن است به پیوند مغز استخوان نیاز داشته باشید. در واقع پیوند مغز استخوان روشی است که در آن سلول های بنیادی خون ساز سالم را به بدن شما تزریق می کنند، تا جایگزین مغز استخوان آسیب دیده یا بیمار شود. پیوند مغز استخوان را پیوند سلول های بنیادی نیز می نامند.
هنگامی که سلول های بنیادی جدید وارد بدن می شوند، از طریق خون به مغز استخوان می روند. با گذشت زمان، آنها تکثیر می شوند و شروع به ساخت سلول های خونی جدید و سالم می کنند. به این عمل پیوند می گویند. معمولا چند هفته طول می کشد تا تعداد سلول های خونی در بدن به حالت عادی برگردد البته در برخی افراد ممکن است مدت زمان بیشتری طول بکشد.
پیوند مغز استخوان چه انواعی دارد؟
انواع مختلفی از پیوند مغز استخوان وجود دارد که انتخاب مناسب آن با توجه به عواملی مانند نوع سرطان، سایر شرایط پزشکی، سن، سایر مشکلات سلامتی و اهداء کنندگان صورت می گیرد. پیوند مغز استخوان ممکن است از سلولهای بدن شما (پیوند اتولوگ) یا اهداکننده (پیوند آلوژنیک) استفاده کند.
در حالت کلی پیوند مغز و استخوان بر اساس منشاء سلولهای دهنده در اشکال مختلفی صورت می گیرد که شامل موارد زیر می شود:
- بدن خود شخص بیمار
- افراد غیر خویشاوند که سازگار خون با فرد بیمار را دارند
- اشخاص خویشاوند که سازگاری خون با فرد بیمار را دارند.
- خون بند ناف نوزاد تازه متولد شده که با خون بیمار سازگار است
منظور از پیوند اتولوگ و پیوند آلوژنیک چیست؟
انواع مختلفی از پیوند مغز استخوان سلول های بنیادی وجود دارد. ۲ نوع اصلی آن ها پیوند اتولوگ و پیوند آلوژنیک است.
پیوند اتولوگ
هنگامی که شخصی دارای بیماری است که نیاز به انجام پرتو درمانی و یا شیمی درمانی به صورت فشرده دارد، ممکن است در طی فرایند درمان سلول های خونی بدن بیمار آسیب ببیند. از این جهت پزشکان قبل از شروع درمان سرطان، سلول های بنیادی فرد بیمار را از خون یا مغز استخوان حذف می کنند و یا به اصطلاح نجات می دهند.
در آخر، پس از شیمی درمانی، سلول های بنیادی به بدن بیمار بازگردانده می شوند و سیستم ایمنی و توانایی بدن برای تولید سلول های خونی و مبارزه با عفونت را بازیابی می کنند. این فرآیند پیوند خودکار یا نجات سلول های بنیادی نیز نامیده می شود.
پیوند آلوژنیک
این نوع پیوند درواقع از شخص دیگری که سازگاری خون با فرد بیمار را دارد، اهدا می شود. سلول های بنیادی اهداکننده پس از انجام شیمی درمانی و یا پرتودرمانی به بیمار داده می شود. این پیوند ALLO نیز نامیده می شود. این نوع از پیوند رایج تر از پیوند اتولوگ است و در طی فرایند پیوند، سلول های بنیادی جدید سلول های سرطانی را که هنوز در بدن هستند، شناسایی کرده و از بین می برند.
روش اصلی پیوند ALLO برای درمان سرطان است، که یافتن فردی که سازگاری خونی با فرد بیمار را دارد یک گام ضروری برای پیوند ALLO است. خواهر و برادرهایی که از والدین یکسان هستند، اغلب بهترین همتا هستند، اما یکی دیگر از اعضای خانواده یا یک داوطلب غیر مرتبط نیز می‌تواند این سازگاری خونی را داشته باشد.
کاربرد های پیوند مغز استخوان
پیوند مغز استخوان ممکن است برای موارد زیر استفاده شود:
- با جایگزین کردن یا نجات مغز استخوان آسیب دیده در اثر درمان، بهبود بیماری با دوزهای بالای شیمی درمانی یا پرتو درمانی ممکن می شود.
- از پیوند مغز استخوان می توان مغز بیمار یا آسیب دیده را با سلول های بنیادی جدید جایگزین نمود
- با پیوند مغز و استخوان می توان سلول های بنیادی جدیدی را فراهم کرد که می تواند به کشتن مستقیم سلول های سرطانی کمک کند.
- پیوند مغز استخوان می تواند برای افراد مبتلا به انواع بیماری های سرطانی (بدخیم) و غیر سرطانی (خوش خیم) از جمله: لوسمی حاد، اختلالات سلول های پلاسما، نوروبلاستوما، لنفوم و … مفید باشد.
مراقبت های پیوند مغز استخوان
- پس از پیوند مغز استخوان، بیمارتحت مراقبت های پزشکی دقیق خواهد بود. اگر عفونت یا سایر عوارض را تجربه کند، ممکن است لازم باشد چندین روز یا گاهی بیشتر در بیمارستان بماند.
- پس از انجام پیوند می بایست آزمایش‌های خون و آزمایش‌های دیگری برای نظارت بر وضعیت جسمانی انجام داد.
- ممکن است متخصص با توجه به شرایط بیمار و در صورت نیاز، تزریق دوره‌ای گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها را تجویز کند تا زمانی که مغز استخوان شروع به تولید کافی از آن سلول‌ها به خودی خود کند.
- پس از پیوند، زمان لازم است تا سیستم ایمنی بهبود یابد. در این مدت، ممکن است داروهایی برای جلوگیری از عفونت به بیمار داده شود.
- پیروی از دستورالعمل های ایمنی مواد غذایی برای جلوگیری از عفونت های ناشی از غذا و داشتن سبک زندگی سالم از مراقبت های ضروری بعد از پیوند است.
- داشتن فعالیت بدنی و ورزش روزانه و همچنین محدود کردن مصرف الکل و دخانیات از دیگر نکات ضروری و حائز اهمیت است.
عوارض پیوند مغز استخوان
برخی افراد پس از پیوند مغز استخوان عوارض کمی را به همراه دارند در صورتی که دیگران مشکلات چالش برانگیز متعددی را تجربه می کنند. شدت عوارض جانبی و موفقیت پیوند از فردی به فرد دیگر متفاوت است و گاهی پیش بینی قبل از پیوند دشوار است.
این پیوند ممکن است با عوارض زیر همراه باشد:
- زخم، درد و التهابِ دهان و گلو
- تهوع و استفراغ
- عفونت
- خونریزی
- بیماری ازدیاد لنفوسیتی بعد از پیوند (PTLD)
- مشکلات تنفسی و بیماری‌های ریوی
- واکنش پیوند علیه میزبانیا همان بیماری پیوند GVHD
- بیماری انسداد وریدی کبد (VOD)
- رد شدن پیوند
- ابتلای مجدد به سرطان
- از دست دادن باروری
- کم خونی
پزشک شما می تواند خطر عوارض ناشی از پیوند مغز استخوان را توضیح دهد. با هم می توانید خطرات و فواید را بسنجید تا تصمیم بگیرید که آیا پیوند مغز استخوان برای شما مناسب است یا خیر.
هزینه پیوند مغز استخوان
خوشبختانه هزینه پیوند مغز استخوان در ایران بسیار پایین تر از سایر کشور ها است. با این حال هزینه این پیوند با توجه به شرایط بیمار و نوع پیوند متفاوت است.
