رادیوتراپی یا پرتو درمانی، از جمله روش های درمان سرطان است که در آن، سلول های سرطانی با استفاده از تابش پرتو کشته و تومورها نیز کوچک می شوند. تابش پرتو به گونه ای است که با آسیب رساندن به DNA سلول ها مانع از تقسیم سلول های سرطانی می شود. سلول های آسیب دیده تجزیه و از بدن دفع خواهند شد. در این مقاله می خواهیم اطلاعاتی در رابطه با رادیوتراپی در اختیار شما بگذاریم با ما همراه باشید.
انواع رادیوتراپی
دو نوع رادیوتراپی وجود دارد: داخلی و خارجی.
نوع رادیوتراپی بر اساس عواملی از قبیل موارد زیر در نظر گرفته می شود:
- نوع سرطان
- اندازه تومور
- محل تشکیل تومور
- شرایط جسمانی و سابقه پزشکی بیمار
- دریافت سایر گزینه های درمان
رادیوتراپی خارجی
پرتو درمانی خارجی روند انجام رادیوتراپی خارجی به این صورت است که دستگاه با بدن تماس پیدا نمی کند، بلکه اطراف بیمار می چرخد و اشعه از چند جهت به ناحیه مورد نظر تابیده می شود. رادیوتراپی خارجی، درمان موضعی محسوب می شود، چرا که ناحیه ای خاص از بدن تحت درمان قرار می گیرد. رادیوتراپی خارجی، با کوچک کردن تومورها به تسکین درد و یا سایر مشکلات ناشی از وجود تومور مانند مشکلات تنفسی و یا بی اختیاری ادرار کمک می کند. درد ناشی از پخش شدن سرطان به استخوان نیز با رادیوتراپی سیستمیک قابل درمان و کنترل می باشد.
رادیوتراپی داخلی
روند انجام رادیوتراپی داخلی به این صورت است که منبع تابش که می تواند جامد و یا مایع باشد، در داخل بدن قرار می گیرد. رادیوتراپی داخلی با منبع جامد، براکی تراپی نامیده می شود. در این روش، نوار یا کپسول حاوی منبع پرتو داخل بدن و یا در نزدیکی تومور قرار می گیرد. رادیوتراپی داخلی با منبع مایع، درمان سیستمیک نام دارد، بدین معنا که درمان در خون به تمامی بافت ها می رسد و سلول های سرطانی نابود می شوند. این شیوه درمانی به پیشگیری از بازگشت مجدد سرطان، توقف و یا آهسته کردن رشد سلول های سرطانی کمک می کند.
از پرتودرمانی در درمان کدام سرطان ها استفاده می شود؟
از رادیوتراپی خارجی در درمان بسیاری از سرطان ها استفاده می شود. در درمان انواع خاصی از سرطان تیروئید، رادیوتراپی سیستمیک از سوی پزشک تجویز می شود.
از براکی تراپی نیز در درمان؛ سرطان گردن، سرطان سینه، سرطان دهانه رحم و پروستات استفاده می شود.
در برخی بیماران، رادیوتراپی به تنهایی کفایت می کند. اما در بیشتر موارد، رادیوتراپی در کنار سایر شیوه های درمانی مانند جراحی و یا شیمی درمانی و به منظور افرایش اثر بخشی درمان انجام شود.
مزایای رادیوتراپی
مزایای رادیوتراپی و جراحی عبارت است از:
- پیش از جراحی: کوچک تر شدن اندازه تومور و تسهیل برداشتن تومور حین جراحی
- در طول جراحی: انجام رادیوتراپی حین جراحی باعث می شود اشعه بدون عبور از پوست، به ناحیه مورد نظر برسد. به همین خاطر، آسیبی به بافت های اطراف وارد نخواهد شد.
- بعد از جراحی: نابودی سلول های سرطانی باقی ماندهافراد در بیمارستان یا مراکز درمانی مجهز به دستگاه رادیوتراپی، تحت پرتودرمانی قرار می گیرند ، اما می توانند بعد از هربار درمان به خانه بروندو معمولاً نیازی به بستری شدن در بیمارستان ندارند. تعداد درمان هایی که فرد نیاز دارد بستگی به نوع سرطان شما دارد،اغلب ۱ بار در روز ، ۵ روز در هفته تا حداکثر۸ هفته تحت تابش قرار می گیرد.
- دریافت اشعه دردناک نیست.
- دستگاه برای حدود ۱ تا ۵ دقیقه اشعه را ارسال می کند ، اکثر افراد نباید بانداژ ، جواهرات یا وسایل دیگر را روی پوست ناحیه تحت درمان داشته باشند.
- قبل از شروع درمان ، طراحی درمان توسط تیم انکولوژی انجام می شود ممکن است ابتدا قالب یا ماسک از قسمتی از بدن شما تهیه کنند. این امر به شما کمک می کند تا بدن خود را در حین انجام پرتودرمانی ثابت نگه داریدو سپس، یک CT از ناحیه درمان گرفته می شود تا امکان ترسیم دقیق هدف، فراهم شود و همچنین ممکن است تتو (خالکوبی) روی پوست شما انجام شود.
آیا پرتو درمانی عوارضی را به همراه دارد؟
پرتو درمانی نه تنها باعث نابودی و توقف رشد سلول های سرطانی می شود، بلکه ممکن است بر روی سلول های سالم اطراف نیز تاثیر بگذارد. آسیب دیدن سلول های سالم، یکی از عوارض رادیوتراپی می باشد. بسیاری از بیماران بعد از رادیوتراپی، احساس خستگی می کنند. عوارض این شیوه درمانی به ناحیه ای که تحت درمان قرار می گیرد نیز بستگی دارد.
مراقبت های پس از رادیوتراپی
نکات مهمی وجود دارد در رابطه با رادیوتراپی که افرادی که قصد انجام رادیوگرافی دارند باید به آن ها توجه کنند. برخی از مهم ترین آن ها عبارت است از:
- سلول های سالمی که حین رادیوتراپی آسیب می بینند، طی چند ماه بعد از درمان بهبود می یابند. گاهی ممکن است مدت زمان بهبودی کمی طولانی شود .از کرم هایی که پزشک توصیه می کند استفاده کنید.
- برای محافظت از پوست خود از ضد آفتاب و از کلاه یا لباس آستین بلند استفاده کنید.
- هیچ چیز خیلی گرم یا سرد روی پوست خود قرار ندهید.
- سعی کنید پوست خود را خراش ندهید.
- مهم است که به پزشک خود در مورد عوارض جانبی یا مشکلاتی که در طول درمان دارید یا اگر وضعیت سلامتی شما تغییر کند اطلاع دهید. همچنین اگر نقطه جوهر شما از بین رفت ، باید به آنها اطلاع دهید.
- با تغذیه خوب ، خواب کافی و ورزش از خود مراقبت کنید. برای حفظ انرژی ، سعی کنید غذاها و نوشیدنی هایی با پروتئین و کالری زیاد بخورید.
چه مدت بعد از رادیوتراپی می توان به محل کار برگشت؟
برخی بیماران در طول دوره درمان قادر به سر کار رفتن هستند. اما برخی افراد نمی توانند برای مدتی کار کنند. زمان مناسب بازگشت به محل کار به شرایط جسمانی بیمار بستگی دارد. بهتر است در خصوص این مورد با پزشک خود مشورت داشته باشید.
عملکرد و مکانیسم پرتودرمانی چگونه است؟
پرتودرمانی با استفاده از ذرات یا امواجی که با فرکانس بالا حرکت می‌کنند، DNA سلول‌های بدن را هدف قرار می‌دهد و نحوه تکثیر آنها را تغییر می‌دهد. اگر DNA مورد نیاز برای میتوز و تکثیر، آسیب ببیند، سلول ها قادر به تکثیر نیستند و رشد تومور سرطانی مهار می شود.
DNA تنها زمانی می تواند دچار آسیب شود که در حال تکثیر شدن باشد، از آنجایی که سرعت تکثیر سلول های سرطانی خیلی بیشتر از سلول های طبیعی بدن انسان است، بنابراین در حین پرتو درمانی سلول های طبیعی کمتر از سلول‌های سرطانی آسیب می‌بینند.
مکانیسم پرتودرمانی به عنوان درمانی برای سرطان موثر است، زیرا به DNA یا ژن هایی که مسئول تکثیر یا رشد سلول ها هستند آسیب می رساند.
در رادیو تراپی دو نوع از صورت های انرژی به نام های فوتون و ذرات باردار، به صورت یونیزاسیون مستقیم یا غیر مستقیم به DNA انسان آسیب می رساند و آن را تحت تاثیر قرار می دهد. که در ادامه به توضیح هر یک از این دو روش می پردازیم.
تابش فوتون
شایع ترین نوع انجام رادیوتراپی، تابش فوتون است که در درمان سرطان از آن استفاده می شود. در این روش فوتون ها از منبع رادیواکتیو مانند کبالت یا سزیم یا با استفاده از یک ماشین شتاب دهنده خطی تشعشع می شوند. پرتو فوتون به سمت محل تومور در بدن هدایت می شود، از سلول های سرطانی عبور می کند و از سمت دیگر بدن خارج می شود. انرژی بالای فوتون هایی که از بدن عبور می کنند به آنها اجازه می دهد پیوندهای DNA را بشکنند و از تکثیر سلول ها جلوگیری کنند.
تابش ذرات
از پرتوهای ذرات الکترون، پروتون و نوترون نیز می توان برای تابش نواحی بدن و آسیب رساندن به فرآیند تکثیر سلول های سرطانی استفاده کرد.
- پرتوهای الکترونی توسط یک شتاب دهنده خطی تشعشع می یابند که می توانند به طور موثر تومورها و غدد لنفاوی نزدیک سطح بدن را درمان کنند، زیرا سطح انرژی پایین آنها به آنها اجازه نمی دهد به اعماق بدن نفوذ کنند.
- طبق گفته های پزشکان پرتوهای پروتون بدون اینکه آسیب زیادی به بافت هایی که قبلاً از آن عبور می کردند، وارد کنند، انرژی خود را به بافت در انتهای مسیر خود ساطع می کنند. از این ذره برای پرتو درمانی به ندرت استفاده می شود.
- پرتوهای نوترونی اغلب در سرطان سر، گردن و پروستات استفاده می شود، با این حال معمولاً انتخاب خط اول درمان نیست زیرا هدف قرار دادن پرتو دشوار است و بافت های اطراف به راحتی تحت تأثیر قرار می گیرند.
- اگرچه شوند ذرات آلفا و بتا بیشتر در تصویربرداری پزشکی استفاده می شوند اما می توان از آن ها در درمان سرطان استفاده کرد.
- تابش با یون های کربن گزینه ای برای تومورهایی است که به پرتودرمانی معمولی پاسخ نمی دهند. این ذره سنگین‌تر است و بنابراین می‌تواند آسیب بیشتری نسبت به سایر انواع تشعشع، به ویژه در سلول سرطانی که مسیر خود را به پایان می‌رساند، و همچنین به بافت‌های اطراف وارد کند.
کلام آخر
معمولا بیمار در اولین جلسات درمان احساس ناخوشایندی ندارد، اما به مرور زمان، از انرژی بدن کاسته می شود و بیمار احساس ضعف دارد. با پایان درمان و بعد از گذشت چند ماه، بدن به حالت قبل برمی گردد و فرد احساس بهتری خواهد داشت.
