برخی از درمان‌های سرطان، از جمله پرتودرمانی (شیمی درمانی) سر و گردن، ممکن است بر سلول‌هایی که در دهان و دستگاه گوارش شما هستند تأثیر بگذارد. باعث قرمزی، تورم، حساسیت و زخم در پوشش دهان، زبان و لب شود. همچنین ممکن است باعث ایجاد درد دهان و گلو در زمان خوردن یا قورت دادن شود. این علائم ممکن است ۳ تا ۱۰ روز پس از شروع درمان سرطان ایجاد شود. پس یکی از مراقبت‌های که در حین درمان سرطان باید انجام بدهید مراقبت از دهان و دندان است. در این مقاله قصد داریم توصیه های مراقبتی از دهان و دندان در شیمی درمانی را بیان کنیم.
توصیه های مراقبتی از دهان و دندان قبل از شیمی درمانی
بهتر است قبل از شروع درمان مراقبت‌ها و پیشگیری‌های لازم را انجام داده تا در حین درمان مشکلات و درد زیاد ایجاد نشود. یکی از این مراقبت‌ها این هست که ۴ هفته قبل از شروع شیمی درمانی یا پرتودرمانی به دندانپزشک مراجعه کنید. دندانپزشک شما می‌تواند مواردی مانند پوسیدگی دندان‌ها، بیماری لثه و زخم‌های دهان شما را جستجو کند و یا هر چیزی که می تواند در طول درمان سرطان شما ایجاد مشکل کند. و آن‌ها را رفع کند.
یکی دیگر از نکاتی را که باید رعایت کنید این است که قبل از شروع درمان سرطان، سیگار را ترک کنید.
شروع کردن یک رژیم غذایی مناسب و مغذی قبل از درمان سرطان می‌تواند به شما کمک کند تا حین درمان از مشکلات کمتری از عوارض شیمی درمانی برخوردار شوید.
مراقبت از دهان و دهان در حین شیمی درمانی
شیمی درمانی اثرات مثبتی در درمان سرطان دارد ولی عوارض جانبی نیز به همراه دارد، از جمله: سبب قرمزی و زخم دهان می‌شود و در صورت مراقبت نکردن امکان پوسیدگی دندان‌ها، عفونت و مشکلات دیگر را بیشتر می‌کند. این عوارض را می‌توانیم با اقدامات پیشگیرانه در حین درمان کنترل کنیم. این اقدامات عبارتند از:
تمیز نگه داشتن دهان و دندان
دندان‌ها و زبان خود را به آرامی ۳۰ دقیقه بعد از غذا خوردن مسواک بزنید. چند نمونه از این موارد عبارتند از:
- استفاده از مسواک کوچک و نرم
- تعویض مسواک جهت جلوگیری از عفونت
- استفاده از خمیر دندان حاوی فلوراید و ملایم
- استفاده ار فلورایدهای بدون الکل (می‌توانید از مخلوط آب و نمک برای دهانشویه استفاده کنید)
- کشیدن نخ دندان برای جلوگیری از پوسیدگی، البته در صورت وجود زخم اصلا استفاده نکنید.
- از دهانشویه‌هایی با دمای خیلی گرم یا سرد استفاده نکنید.
اگر از دندان مصنوعی استفاده می‌کنید هر بار که دهان خود را تمیز می نمایید، آن را بیرون آورده و تمیز کنید. بهتر است برای اینکه دهان شما را اذیت کند فقط زمانی که می خواهید چیزی بخورید آن را داخل دهان خود بگذارید.
کنترل درد در خوردن غذا
در زمان درمان ممکن است به دلیل التهاب دهان و گلوی شما یا زخم، استفاده از بعضی از مواد غذایی باعث تحریک و درد بیشتر شود، پس باید از انجام بعضی کارها اجتناب کنید. از جمله:
- تنباکو و کشیدن سیگار
- مصرف الکل
- غذاهای شور و غذاهای حاوی ادویه‌های زیاد (مانند فلفل، پودر کاری و …)
- مرکبات و آب میوه‌های اسیدی (مانند پرتقال، لیمو، لیموترش، گریپ فروت و آناناس)
- گوجه فرنگی و سس گوجه فرنگی
- غذاهای سفت، خشک یا درشت (مانند نان تست، چیپس سیب زمینی، چوب شور و ….)
- غذاها و مایعات خیلی گرم یا سرد
- خودداری از خوردن نوشیدنی‌های حاوی شکر (آبمیوه‌های مصنوعی، و نوشابه و …)
غذاهای نرم، مرطوب و ملایم را در لقمه‌های کوچک بخورید و خوب بجوید.
مرطوب نگه داشتن دهان
شیمی درمانی باعث خشک شدن دهان و پوست می‌شود. به همین علت برای کاهش درد و جلوگیری از زخم بیشتر دهان باید دهان مرطوب نگه دارید، با انجام بعضی از موارد مانند:
- نوشیدن آب به مقدار لازم در طول روز
- استفاده از دستگاه بخور در داخل اتاق
- استفاده از آدامس‌های بدون قند یا آب نبات های بدون قند برای تحریک تولید بزاق
- برای جلوگیری از خشکی لب‌ها، استفاده از مرطوب کننده لب ۴ تا ۶ بار در روز
- استفاده از دهانشویه بدون الکل
- مکیدن تکه‌های یخ
- فرو بردن غذاهای خشک در مایعات
کاهش سفتی فک
شیمی درمانی برای سرطان سر و گردن می‌تواند باعث سفتی عضلات فک شود. این می‌تواند دردناک باشد و ممکن است جویدن و بلعیدن را سخت‌تر کند. دندانپزشک یا پزشک معالج سرطان شما می‌تواند تمرینات کششی را به شما آموزش دهد که می تواند به این حالت شما کمک کند.
عوارض شیمی درمانی بر دهان و دندان
همان‌طور که گفته شد شیمی درمانی عوارض خود را دارد و در صورت رعایت نکردن نکات گفته شده می‌توان مشکلات بیشتری ایجاد کند مانند:
- خشکی بیش از حد دهان
- پوسیدگی دندان
- عفونت لثه
- خونریزی لثه
- عفونت دهان
- ایجاد زخم‌های شدید
زخم‌های دهان دردناک هستند و می‌توانند منجر به عفونت‌هایی شوند که ممکن است در درمان سرطان شما اختلال ایجاد کند. اگر متوجه ایجاد زخم شدید، با دندانپزشک یا پزشک معالج سرطان خود صحبت کنید تا بتوانید در اسرع وقت درمان آن را شروع کنید. آن‌ها همچنین ممکن است پماد یا شستشو را برای کاهش درد ناشی از زخم به شما پیشنهاد کنند.
درمان سرطان می‌تواند عوارض جانبی داشته باشد که بر دهان و دندان شما تأثیر بگذارد. همکاری با دندانپزشک و پزشک معالج سرطان ممکن است به شما در کاهش خطر و شدت این عوارض کمک کند. قبل از شروع درمان سرطان خود به پزشک مراجعه کنید و او را از مشکلات دهان خود مطلع کنید. همچنین شما با رعایت توصیه های مراقبتی از دهان و دندان در حین شیمی درمانی می‌توانید کمک زیادی به خودتان کنید و از ایجاد درد و مشکلات بیشتر جلوگیری کنید.
